دوباره سعی کن حماس!

 دوستداران فیلم‌های وودی آلن، فیلمساز و بازیگر نامدار آمریکایی، حتما فیلم‌ «دوباره سعی کن سام» را به یاد می‌آورند. نقش‌های اصلی در این فیلم را وودی آلن و دایان کیتون بازی می‌کردند، کارگردانی آن را هربرت راس برعهده داشت و فیلمنامه را نیز خود وودی آلن نوشته بود. دیالوگ‌های این فیلم سرشار از طنزی شیرین و هوشمندانه و به یادماندنی‌ست که در سراسر فیلم می‌توان دست‌خط وودی آلن را در آنها بازیافت.

موضوع این فیلم درباره‌ی شخصیت آدمی دست و پا چلفتی و ضعیف‌النفس به نام «آلن» است که عاشق سینما و بویژه فیلم‌های همفری بوگارت است. علاقه‌ و کشش او به همفری بوگارت چنان زیاد است که دائم در عالم رؤیا و تخیل همفری بوگارت را می‌بیند. در این رؤیاپردازی‌ها بوگارت حتی با او حرف می‌زند و برای حل مسائل زندگی به او رهنمود می‌دهد. مشکل ولی آنجاست که رهنمودهای بوگارت مطلقا به درد آلن نمی‌خورد و نمی‌تواند گرهی از کار او بگشاید. زیرا بوگارت ـ همان‌گونه که تماشاگران سینما او را در بیشتر فیلم‌هایش می‌شناسند ـ شخصیتی فوق‌العاده مردانه، با صلابت، خونسرد و مسلط بر  اوضاع دارد؛ در صورتی که آلن درست نقطه‌ی مقابل بوگارت است؛ یعنی آدمی ضعیف، فاقد اعتماد به نفس، دست و پا چلفتی، خجالتی و ترسو.

همسر آلن او را ترک کرده و همین موضوع او را در کام بحرانی روحی فروبرده است. دوستانش که آلن را در وضعی ترحم‌انگیز و رقت‌بار می‌بینند، تصمیم می‌گیرند او را با دختر جوانی آشنا کنند تا بلکه بتواند از بحران روحی خارج شود و دوباره به زندگی خود سروسامانی بدهد. آلن در اولین قرار ملاقاتی که با دوست دختر جدیدش در بیرون از خانه می‌گذارد، گیر دو مرد مزاحم قوی‌هیکل می‌‌افتد که می‌خواهند هر طور شده دختر زیبا را از چنگ او بیرون بیاورند. خلاصه پس از مدتی آلن تنها و با سر و روی خونین و متورم به نزد دوستانش بازمی‌گردد و آنان با نگرانی سراغ دوست دخترش را می‌گیرند. آلن هم ماجرا را تعریف می‌کند و می‌گوید که او را از چنگش درآوردند. وقتی دوستانش او را سرزنش می‌کنند که چرا شهامت نشان نداده و در برابر این زورگویی از خود دفاع نکرده، آلن با خونسردی پاسخ می‌دهد: «من از خودم دفاع کردم. با بینی‌ام محکم به مشت یکی‌شان زدم و با چشم‌ام محکم به زانوی دیگری»!

چند روزی است که شعله‌ی جنگ موقتا در غزه فروکش کرده و طرفین دوباره به پای میز مذاکره بازگشته‌اند. معلوم نیست این آتش‌بس چقدر طول بکشد و جنگ بعدی کی زبانه خواهد کشید. اخیرا در رسانه‌ها شمار تلفات مربوط به این منازعه منتشر شد. طبق آمار سازمان ملل، در این جنگ اسرائیلی‌ها ۶۷ کشته دادند. سه تن از این کشتگان غیرنظامی و بقیه سربازان اسرائیلی بوده‌اند که عمدتا در جریان عملیات نظامی در غزه کشته شده‌اند.

در نقطه‌ی مقابل، سازمان ملل شمار قربانیان فلسطینی این نبرد را ۲۱۳۷ تن گزارش کرده است که حدود ۷۵۰ تن از آنان کودکان و زنان بوده‌اند. حماس از شمار قربانیان خود و دیگر سازمان‌های مسلح فلسطینی آماری منتشر نکرده، ولی اسرائیل گفته که در این درگیری‌ها ۱۰۶۵ فلسطینی وابسته به سازمان‌های تندرو را کشته است. تازه در این منازعه نه تنها چند هزار فلسطینی‌ که بخش بزرگی از آنان اعضای تشکیلات حماس هستند مجروح شده‌اند، بلکه بخش‌های بزرگی از زیرساخت‌ها و خانه‌های غزه یکسره با خاک یکسان شده است و هزاران تن بی سرپناه شده‌اند. بازسازی این ویرانی‌ها احتمالا سال‌ها طول خواهد کشید و میلیاردها دلار هزینه خواهد داشت.

شاید مقایسه‌ی تلفات و خساراتی که به طرفین این منازعه وارد شده بی‌مورد باشد، زیرا ما با جنگی به مفهوم کلاسیک، یعنی میان دو ارتش منظم روبرو نبودیم، بلکه با منازعه‌ای سروکار داشتیم که در ادبیات سیاسی مدرن به آن «جنگ نامتقارن» می‌گویند. در این‌گونه منازعات معمولا ارتشی منظم با سازمان یا سازمان‌هایی شبه‌نظامی و مسلح به نبرد می‌پردازد. هدف این نوشته البته پرداختن به این ماجرا نیست. تنها باید به این اشاره بسنده کرد که اشتباه بزرگی است اگر میزان تلفات انسانی و مادی اندک اسرائیل از یکسو و تلفات انسانی و مادی وحشتناک فلسطینیان از دیگرسو را صرفا به نامتقارن بودن این نبرد و برتری نظامی ارتش اسرائیل محدود کنیم.

واقعیت دیگر این است که در این رویارویی همچنین دو نگاه نسبت به عالم و آدم و شاید بتوان گفت دو رویکرد فرهنگی نسبت به زندگی در برابر هم صف کشیده بودند. در یک طرف نظامی سیاسی ایستاده بود که تنها دمکراسی منطقه است و حقانیت خود را به رای مردمش می‌گذارد و به همین دلیل هم به آنان پاسخگو و در برابر آنان متعهد است تا با همه‌ی توان و ظرفیت‌های نظامی، علمی و تکنولوژیک خود از زندگی آنان پاسداری کند، نظامی که حفظ زندگی شهروندانش را ارزشی فی‌نفسه می‌شمرد و خود را در قبال آن موظف می‌داند؛ و در طرف دیگر نظامی که تفکری قرون وسطایی و رویکردی آن‌جهانی بر آن حاکم است، برای فردیت و انسان کوچکترین ارزشی قائل نیست و شهادت و شهیدپروری را ارزش می‌داند. از این رو ما همزمان با دو رویکرد نامتجانس روبرو بودیم که یکی تکنولوژی و دانش و ظرفیت‌های نظامی خود را در خدمت ایجاد سیستم مدرن پدافند موشکی موسوم به «گنبد آهنین» قرار می‌دهد تا شمار تلفات انسانی ناشی از پرتاب موشک‌های دشمن را تا آنجا که می‌تواند به حداقل برساند و در طرف دیگر نظامی دینی که نه تنها کوچکترین ارزشی برای جان مردم خود قائل نیست، بلکه از آنان به عنوان سپر انسانی در برابر حملات دشمن استفاده می‌کند تا بتواند با افزایش شمار قربانیان و مظلوم‌نمایی در میان افکار عمومی جهان، برای خود کاسبکاری سیاسی کند و پایه‌های «حکومت اللهی» در غزه را استوارتر سازد.

موضوع این یادداشت همانگونه که ذکر شد بر سر ریشه‌های این منازعه و حقانیت یا عدم حقانیت این یا آن طرف منازعه یا قیاس مع‌الفارق میان اسرائیل و فلسطینیان نیست. چنین کاری عبث می‌بود، زیرا در این باره زیاد نوشته شده و از این پس هم زیاد نوشته خواهد شد. نوشتن دوباره همچنین عبث می‌بود بویژه از آنجهت که ما ایرانی ‌جماعت در اکثریت بزرگ خود دچار «عقده‌ی فلسطین» و بیش از آن هوادار انسان‌دوست «جمهوری اسلامی غزه» هستیم، که اگر این دو را به عنوان مسلمان شیعه‌ اندکی با چاشنی یهودی‌ستیزی فطری شده در میان خودمان و نیز «فرهنگ عاشورایی» و «مظلومیت کربلایی» تلفیق کنیم، دیگر چشمانمان مطلقا برای دیدن واقعیت‌های این منطقه کور می‌شود، البته اگر کور مادرزاد نبوده باشیم!

انگیزه‌ی نوشتن این یادداشت کوتاه در جایی شکل گرفت که اخیرا سخنگوی سازمان حماس با ته‌ریش و جای مهر نماز بر پیشانی‌اش در برابر دوربین رسانه‌ها قرار گرفت و در حالی که در پس‌زمینه‌ی او ساختمان‌ها و خانه‌های ویران شده‌ی غزه به چشم می‌خورد، بادی به غبغب انداخت و گفت: «ما در این جنگ کاری کردیم که ارتش‌های متحد کشورهای عربی هم نتوانستند بکنند. آری، ما در این جنگ علیه ارتش اسرائیل پیروز شدیم»!!

آمار هزاران کشته و زخمی فلسطینی، ده‌ها هزار آواره و بی‌خانمان و تصاویر خانه‌های ویران شده‌ی غزه بار دیگر در ذهنم زنده شد و بی‌اختیار یاد چهره‌ی درمانده و از کتک کبود و متورم «آلن» قهرمان فیلم «دوباره سعی کن سام» افتادم و با خود گفتم: حماس با بینی خود محکم به مشت اسرائیل کوبید و پیروز شد!

شهاب شباهنگ

شهریور ۱۳۹۳